Σας παραθέτουμε την εξαιρετική εισήγηση της. κ, Ολυμπίας Παγουλάτου κατά την παρουσίαση του βιβλίου του κ.Χαραβιτσίδη "Χτίζοντας ένα δημοκρατικό και ελεύθερο σχολείο"
Η τιμητική πρόσκληση του κ. Πέτρου Χαραβιτσίδη να
συμμετάσχω στην παρουσίαση του βιβλίου του «Χτίζοντας ένα δημοκρατικό και
ανθρώπινο σχολείο…στην Αθήνα» μου δίνει την ευκαιρία να μοιραστώ μαζί σας τις
σκέψεις και τα συναισθήματα που γεννήθηκαν από την ανάγνωση του βιβλίου, αλλά
και γενικότερα την εμπειρία που αποκόμισα ως μητέρα μαθητών του 132ου Δημοτικού Σχολείου Αθηνών, τα τελευταία εφτά χρόνια.
Δραστηριοποιούμαι στο Σύλλογο Γονέων του 132 από την πρώτη σχεδόν στιγμή που τα παιδιά μου
πέρασαν την πόρτα του σχολείου, γιατί από την πρώτη στιγμή ένιωσα πως σε αυτό
το χώρο συντελείται κάτι σημαντικό. Το ένιωσα στην ατμόσφαιρα του σχολείου, το
παρατήρησα στις σχέσεις των παιδιών μεταξύ τους, στις σχέσεις των δασκάλων με
τα παιδιά και τους γονείς, στις σχέσεις των γονέων μεταξύ τους. Οι δάσκαλοι
έδειχναν ικανοποιημένοι από τη δουλειά τους, τα παιδιά χαρούμενα, οι γονείς-οι
περισσότεροι τουλάχιστον- ήρεμοι και ασφαλείς, η διευθύντρια αγαπητή και
σεβαστή από όλους, μεγάλους και μικρούς. Ολόκληρο το πλέγμα των διαπροσωπικών
σχέσεων της σχολικής κοινότητας απέπνεε ζεστασιά, αλληλεγγύη και σεβασμό. Κι
όλα αυτά σ’ ένα σχολείο στο κέντρο του συγκροτήματος της Γκράβας, σε καθεστώς
–ακόμη τότε- διπλοβάρδιας, και με παιδιά μεταναστών από διάφορες χώρες, σε
ποσοστό πάνω από 70% !. «Κάτι συμβαίνει εδώ», σκέφτηκα, «αυτό δεν μπορεί να
είναι τυχαίο»
Η εικόνα συμπληρώθηκε, όταν παρακολούθησα για πρώτη
φορά μια σχολική γιορτή για την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου. Το περιεχόμενο, αλλά κυρίως η διαδικασία προετοιμασίας
και παρουσίασης με άφησαν άφωνη! Ενδεκάχρονα παιδιά από διάφορες χώρες είχαν
συλλέξει, οργανώσει και επιμεληθεί καλλιτεχνικά ένα πλούσιο και ενδιαφέρον
υλικό για τον Β΄ Παγκόσμιο (μεταξύ άλλων και πραγματικές μαρτυρίες συγγενικών
τους προσώπων), και το παρουσίαζαν μόνα τους! Με αυτοπεποίθηση και
υπευθυνότητα. Με ένα ρέοντα ελληνικό λόγο που σπάνια συναντά κανείς σε μαθητές
Λυκείου, ακόμα και σε ενήλικες. Μια ολοκληρωμένη σύγχρονη πρόταση για τις
εθνικές γιορτές στο σχολείο. «Αυτό σίγουρα δεν είναι τυχαίο», σκέφτηκα, «εδώ
κρύβεται πολλή και σοβαρή δουλειά.»
Πριν προλάβω να εξακριβώσω αν το σχολείο όπου
φοιτούσαν τα παιδιά μου βρισκόταν πράγματι στα Πατήσια ή κάπου στα σύνορα
της…Ουτοπίας, ήρθαν τα πάνω κάτω. Η διευθύντριά του, η κα Στέλλα Πρωτονοταρίου,
απομακρύνθηκε από τη θέση της, η «πολλή και σοβαρή δουλειά» που είχε αποφέρει
αυτά τα αποτελέσματα συκοφαντήθηκε αισχρά από τη Διοίκηση του Υπουργείου και
από παρακρατικούς κύκλους, και ο νέος διευθυντής, που στάλθηκε για να
επαναφέρει την τάξη και την ομαλότητα, αντιμετώπισε τους εκπαιδευτικούς του
σχολείου σαν «κακά παιδιά» που έπρεπε να συμμορφωθούν. Αρκετοί γονείς ΄τότε,
Έλληνες και μετανάστες, σταθήκαμε στο πλευρό των δασκάλων και της διευθύντριας,
αφενός γιατί η δίωξή τους ήταν ολοφάνερα άδικη και πολιτική, αφετέρου γιατί
πιστέψαμε πως αυτή η συντονισμένη προσπάθεια ακύρωσης της δουλειάς που είχε
γίνει στο σχολείο τα προηγούμενα χρόνια θα είχε άμεσα αρνητικές συνέπειες στη
σχολική ζωή των παιδιών μας. Όσα ακολούθησαν ανήκουν στην ιστορία του
εκπαιδευτικού κινήματος, κι ευτυχώς στις φωτεινές σελίδες της. Η υπόθεση έφτασε
μέχρι τις αίθουσες των δικαστηρίων, όπου οι δάσκαλοι δικαιώθηκαν πανηγυρικά,
και η διευθύντρια του σχολείου επέστρεψε ενδυναμωμένη στη θέση της.
Σήμερα, μερικά χρόνια μετά, οι εκπαιδευτικοί του
132 συνεχίζουν τον καθημερινό αγώνα τους για ένα ανθρώπινο και δημοκρατικό
σχολείο για όλα τα παιδιά χωρίς διακρίσεις, μέσα σ’ ένα περιβάλλον πολύ πιο
αντίξοο από εκείνο της περασμένης δεκαετίας, επιβαρυμένο από τις επιπτώσεις της
οικονομικής ύφεσης και του μνημονίου. Αν δέκα χρόνια πριν η πρόκληση για τους
γενναίους δασκάλους του 132 ήταν η ομαλή και με ίσους όρους ένταξη των
μεταναστόπουλων και των γονιών τους στη σχολική ζωή, η άρση των προκαταλήψεων
και η αξιοποίηση του διαπολιτισμικού πλούτου στην εκπαιδευτική διαδικασία,
σήμερα έχουν να παλέψουν με προβλήματα που φαίνονται ανυπέρβλητα, αν πρώτα δεν
συμβούν ριζικές αλλαγές σε εθνική, αλλά και παγκόσμια κλίμακα. Η φτώχεια, η
ανεργία, η απελπισία πλήττουν εξίσου τις ελληνικές οικογένειες και τις
οικογένειες των μεταναστών, ενώ στο μαθητικό πληθυσμό του σχολείου προστίθενται
καθημερινά πρόσφυγες από εμπόλεμες ζώνες, με τις πληγές ακόμα ανοιχτές από τις
τραυματικές εμπειρίες που έχουν βιώσει, και με ιδιαίτερες δυσκολίες επιβίωσης
και προσαρμογής. Η μεταναστευτική πολιτική απουσιάζει, αφήνοντας ελεύθερο πεδίο
δράσης στο φασισμό και το ρατσισμό, το κοινωνικό κράτος καταρρέει, οι
υποστηρικτικές δομές διαλύονται. Η εθελοντική προσφορά καθίσταται αναγκαία,
αλλά όχι και ικανή συνθήκη θεραπείας των προβλημάτων, απαλύνοντας σε κάποιο
περιορισμένο βαθμό τα συμπτώματα, αδυνατώντας ωστόσο να προσφέρει ουσιαστικές
λύσεις με καλή προοπτική.
Σε αυτό το νέο, ζοφερό τοπίο, και οι συλλογικότητες
των γονέων περνούν κρίση, αναζητούν ταυτότητα και ρόλο, αντιμετωπίζουν
δυσκολίες λειτουργίας, που οφείλονται όχι μόνο στην οικονομική δυσπραγία, αλλά
κυρίως στο γενικότερο κλίμα απογοήτευσης. Γιατί η θλίψη ως αποτέλεσμα της ανεργίας,
και ο κατακερματισμός του προσωπικού χρόνου, ως συνέπεια της υποαπασχόλησης,
δεν ευνοούν τη συσπείρωση των ανθρώπων, αντίθετα οδηγούν στην απομόνωση και τη
διάλυση. Ακόμα και σε αυτές τις συνθήκες ωστόσο, αρκετοί γονείς συνεχίζουμε να
συνδράμουμε τον αγώνα του σχολειών μας, δίνοντας δυναμικό παρών σε κάθε
πρωτοβουλία που έχει στόχο την εξασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών ζωής και μόρφωσης
για όλους τους μαθητές μας. Ο αγώνας των εκπαιδευτικών σήμερα, όλων των
εκπαιδευτικών που υπερασπίζονται το λειτούργημά τους μαχόμενοι για ένα
ανθρώπινο και δημοκρατικό σχολείο, είναι άνισος και γι αυτό ηρωικός. Χωρίς
υπερβολή «φυλάττουν Θερμοπύλες» μπροστά στην επερχόμενη βαρβαρότητα, που κάνει
ολοένα πιο αισθητή την παρουσία της, απειλώντας να κατεδαφίσει ό, τι έχει απομείνει
όρθιο από την κληρονομιά, όχι μόνο των σοσιαλιστικών ιδεών, αλλά ακόμα κι αυτού
του Διαφωτισμού. Το Νέο Σχολείο, στην υπηρεσία της Νέας Τάξης, οξύνει τις
κοινωνικές ανισότητες, θεσμοθετεί την αδικία, αντιμετωπίζει εκπαιδευτικούς,
γονείς και παιδιά σαν αριθμούς, καταργεί κάθε έννοια παιδαγωγικής ελευθερίας,
καλλιεργεί τον κοινωνικό κανιβαλισμό. Απέναντι σε αυτό το νέο μοντέλο σχολείου,
γονείς και εκπαιδευτικοί οφείλουμε να αντισταθούμε ενωμένοι. Αν δεν το κάνουμε,
σύντομα το όραμα ενός ανθρώπινου και δημοκρατικού σχολείου δεν θα φαντάζει
απλώς ουτοπικό, θα ακούγεται σαν …σύντομο ανέκδοτο
Το βιβλίο του κ. Χαραβιτσίδη, που αποτελεί απόρρεια
της διδακτορικής του διατριβής, εκθέτει βήμα-βήμα τη δουλειά που άλλαξε το
πρόσωπο του 132ου Δημ. Σχ. Αθηνών, καθιστώντας το
αντικείμενο θαυμασμού, αλλά και στόχο επιθέσεων. Παρουσιάζει τις πρωτοβουλίες
και δράσεις των εκπαιδευτικών του, εξηγεί το σκεπτικό τους, αναπτύσσει τη
μεθοδολογία τους, αξιολογεί τα αποτελέσματά τους. Καθώς το διάβαζα, τα θολά
περιγράμματα γύρω από τις δράσεις του σχολείου, που είχαν σχηματιστεί στο μυαλό
μου από σχετικές συζητήσεις και άρθρα, γίνονταν ξεκάθαρες εικόνες και ζωντανά
βιώματα. Γέμισαν από αυθεντικό λόγο και συναισθήματα. Γιατί η εργασία του κ.
Χαραβιτσίδη, πρότυπο στο είδος της, δεν καταγράφει απλώς μια σειρά από «καλές
πρακτικές» στο χώρο της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, ζωντανεύει έναν
ολόκληρο κόσμο με τις αντιφάσεις, τις αγωνίες, τους προβληματισμούς, αλλά και
τις ελπίδες και τις συγκινήσεις του. Μέσα από τις αφηγήσεις των μεταναστών
γονέων και τα ημερολόγια των δασκάλων αναδεικνύονται ποικίλες διαστάσεις του
μεταναστευτικού ζητήματος, που άλλαξε το πρόσωπο της ελληνικής κοινωνίας την
τελευταία εικοσαετία και διαμόρφωσε μια νέα πραγματικότητα στο χώρο του
σχολείου, ωθώντας τους πιο ανήσυχους των εκπαιδευτικών να επαναπροσδιορίσουν
τους στόχους τους, για να ανταποκριθούν στα νέα δεδομένα, αναπληρώνοντας συχνά
τα κενά του κεντρικού σχεδιασμού.
Μέσα από τις συνεντεύξεις των μεταναστών, αλλά και τις
αυθόρμητες εκδηλώσεις τους, όπως αποτυπώνονται στα ημερολόγια των
εκπαιδευτικών, προβάλλουν ανάγλυφα οι περιπέτειες αυτών των ανθρώπων, οι
δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, τα παράπονά τους από την ελληνική Πολιτεία και
από τις χώρες προέλευσής τους, οι διαφορετικές πολιτισμικές αναφορές τους, οι
προηγούμενες εκπαιδευτικές τους εμπειρίες, οι προσδοκίες τους. Στις
συνεντεύξεις των Ελλήνων γονέων διακρίνονται από τη μια μεριά η θετική τους
απόκριση σ’ ένα σχολικό περιβάλλον «που νοιάζεται και το αποδεικνύει έμπρακτα»,
και από την άλλη η αμηχανία τους μπροστά στο νέο πολυπολιτισμικό του χάρτη. Από
τα ημερολόγια των δασκάλων αναδύονται οι δυσκολίες του εγχειρήματος, ιδίως οι
εσωτερικές, αφού για να δημιουργήσει κανείς τις συνθήκες για ουσιαστικές
αλλαγές, έστω και στο άμεσο περιβάλλον του, χρειάζεται καταρχήν να αλλάξει ο
ίδιος. Να επανεξετάσει βεβαιότητες, να επαναδιαπραγματευτεί παγιωμένες θέσεις,
να υπερβεί συνήθειες και προκαταλήψεις. Η εσωτερική περιπέτεια των
εκπαιδευτικών αποτυπώνεται συναρπαστικά στο βιβλίο, μαζί με την αδιαπραγμάτευτη
πίστη τους σε παιδαγωγικές και ανθρωπιστικές αξίες και το συλλογικό τους
πνεύμα. Στα ημερολόγια της «Αθηνάς», που αποτελεί δεσπόζουσα αφηγηματική φωνή
του βιβλίου και κεντρικό πρόσωπο στο σχεδιασμό των δράσεων, διαφαίνονται οι
αρετές ενός καλού εκπαιδευτικού: Η παρατηρητικότητα και η ευαισθησία να
συλλαμβάνει το καίριο μήνυμα όχι μόνο στα λόγια, αλλά και στις αδιόρατες
κινήσεις των μαθητών και των συναδέρφων του, και να τις αξιοποιεί
ανατροφοδοτικά στη δουλειά του. Όλες οι παραπάνω υποκειμενικές σκοπιές συνθέτουν
ένα δι-υποκειμενικό πρίσμα όπου διαθλάται, κατά τη γνώμη μου, κάτι μεγαλύτερο
και σπουδαιότερο από την ιστορία ενός σχολείου σε μια συγκεκριμένη περίοδο
λειτουργίας του-διαθλάται ο χώρος της εκπαίδευσης ως δυναμικό πεδίο κοινωνικών
ζυμώσεων και αλλαγών. Γι’ αυτό και η εργασία του κ. Χαραβιτσίδη, αν και από τη
φύση της δεν αποβλέπει σε γενικεύσεις, διεκδικεί ωστόσο πλατύτερη
αναφορικότητα.
Η μελέτη του κ. Πέτρου Χαραβιτσίδη «Χτίζοντας ένα
δημοκρατικό και ανθρώπινο σχολείο…στην Αθήνα» συστήνεται σε κάθε σπουδαστή και
ερευνητή στο χώρο των κοινωνικών και ανθρωπιστικών σπουδών, ιδίως αν προτίθεται
να ασχοληθεί με την εκπαίδευση ή την εκπαιδευτική έρευνα. Στηρίζεται
θεωρητικά στο πλαίσιο της Κριτικής Παιδαγωγικής, και αποτελεί σπάνιο στην
ελληνική βιβλιογραφία δείγμα εκπαιδευτικής ποιοτικής έρευνας εντός
πλαισίου. Η έκδοση προλογίζεται μοναδικά από τον καθηγητή κ. Γ. Τσιάκαλο,
επιβλέποντα της διατριβής, επιστημονικό συνεργάτη του σχολείου και συμμάχου του
στα καλά και στα δύσκολα. Οι εκπαιδευτικοί της τάξης θα βρούν σε αυτό το βιβλίο
χρήσιμα εργαλεία διαπολιτισμικής αγωγής, κυρίως όμως ένα ηθικό στήριγμα στον
δικό τους καθημερινό αγώνα: Μια έμπρακτη απόδειξη ότι υπάρχουν περιθώρια
παρέμβασης στον εργασιακό τους χώρο, ακόμα και σήμερα, που το σύστημα μοιάζει
να σφραγίζει και τις τελευταίες χαραμάδες του.
Το βιβλίο του κ. Χαραβιτσίδη αξίζει να διαβαστεί και
για έναν επιπλέον λόγο, για μένα τουλάχιστον ιδιαίτερα σημαντικό: Ο
ερευνητής-συγγραφέας του είναι ένας μαχόμενος εκπαιδευτικός της τάξης, ένας
άνθρωπος που τα λόγια και οι πράξεις του βρίσκονται σε τέλεια αρμονία και
συνέπεια. Γιατί ο «κύριος Πέτρος» έχει επιλέξει να εργάζεται μέσα στις πιο
δύσκολες συνθήκες, αντί να ακολουθήσει ακαδημαϊκή καριέρα ή να επιδιώξει μια
θέση συμβούλου. Και γι’ αυτή του την επιλογή, όλοι εμείς οι γονείς του 132
είμαστε ευγνώμονες
Ολυμπία Παγουλάτου
